Actief ouder worden: Werken na de pensionering of vrijetijdsbesteding in de gemeenschap.

De maatschappij ziet het pensioen alsmaar vaker als een tijd voor (productieve) sociaal betekenisvolle vrijetijdsactiviteiten. Net zoals oudere personen zonder (verstandelijke) beperking wensen ouder wordende personen met een verstandelijke beperking een actieve, betekenisvolle levensstijl te behouden na het pensioen in plaats van met pensioen te gaan en een rust, traag leven te leiden. Sommige mensen, die fysiek en mentaal in orde zijn, zullen zelfs na de typische pensioengerechtigde leeftijd van 65 kiezen om fulltime te blijven werken, terwijl zij die met pensioen gaan andere manieren zullen zoeken om hun dagen te vullen met betekenisvolle activiteiten of “programma’s”. Soms zijn deze “programma’s” gericht op alternatieve mogelijkheden voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking die nood hebben aan een langzamer tempo en aangepaste werkdagen. Toch moeten deze programma’s, gebaseerd op het begrip ‘ouder worden’, niet alleen helpen om het leven van de ouder wordende persoon met een verstandelijke beperking draaglijker te maken en spanningen te verlichten. Het zou meer mogelijkheden moeten bieden zodat ze kunnen leren, vaardigheden kunnen ontwikkelen. Het zou hen moeten helpen om sociale relaties en netwerken binnen de gemeenschap op te bouwen en te behouden.

Tot op vandaag zijn de vrijetijdsactiviteiten die aangeboden worden aan ouder wordende personen met een verstandelijke beperking na hun pensioen gebaseerd op het deelnemen aan informele activiteiten in plaats van serieuze werk- of vrijetijdsactiviteiten. Dit komt door het ongegronde idee dat mensen met een beperking niet beschikken over de noodzakelijke vaardigheden en competenties om meer positieve en betekenisvollere werk- en vrijetijdsactiviteiten te ontwikkelen. Werktijd en vrije tijd bestaan voor een ouder wordende persoon met een verstandelijke beperking vaak voor een groot deel uit het ‘doden’ van tijd, in plaats het genieten van ‘kwaliteitsvolle’ tijd. Informele vormen van werk na het pensioen bestaan bijvoorbeeld uit repetitief stukwerk binnen omgevingen die de zelfbeschikking niet bepaald bevorderen. Vluchtige vrije tijd betekent gewoonlijk dat mensen naar hun favoriete voetbalploeg gaan kijken, TV kijken, of naar muziek luisteren. Serieuze werk- en vrije tijd gaan dan weer over het systematische streven naar een kernactiviteit die inhoudelijk zeer interessant en bevredigend is. Een ander voordeel van serieuze werk- en vrijetijdsactiviteiten is dat ze meestal georganiseerd zijn binnen de gemeenschap, en dus de sociale inclusie voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking vergemakkelijken in de gemeenschap, wat opportuniteiten voor nieuwe sociale netwerken en vriendschappen creëert.

Desalniettemin vraagt serieuze werk- en vrije tijd ook een regelmatige inspanning, toewijding en de occasionele behoeften om te volharden, niet enkel bij de ouder wordende persoon met een verstandelijke beperking, maar ook bij het netwerk dat hem/haar (onder)steunt. Het is aan het ondersteuningsnetwerk om werk- of serieuze vrije tijdsactiviteiten te bevorderen en te vergemakkelijken die geschikt zijn op vlak van leeftijd en bekwaamheid. Daarom moet de ondersteuning verder gaan dan de omgeving (vb.: aanpassing aan de noden van de ouder worden persoon met een verstandelijke beperking) en ondersteuning omvatten voor planning, organisatie, reistraining, geld en communicatie.

Dit hoofdstuk bevat drie grote oefeningen verdeeld onder 15 kleinere activiteiten. Alle activiteiten worden uitgelegd in deze handleiding. In bijlage vindt u een aantal extra sjablonen, werkbladen, afbeeldingen, … die nodig zijn om de oefeningen te voltooien. De oefeningen zijn gericht op de ontwikkeling van het denken van de ouder wordende persoon met een verstandelijke beperking rond het pensioen en op het verkennen van verschillende mogelijkheden voor activiteiten na het pensioen die mogelijkerwijze plaatsvinden binnen de plaatselijke gemeenschap.

Oefening 1: pensioen

Oefening 2: werk- en vrijetijdsactiviteiten

Oefening 3: het pensioenplan van mijn dromen

De oefeningen zijn ontworpen om in de aangegeven volgorde te worden uitgevoerd, maar kunnen uitgevoerd worden op de manier die u geschikt vindt. Elke oefening is duurt ongeveer 2 uur lang, maar dit kan variëren, afhankelijk van de omstandigheden en de persoon. Het is nuttig om aan het begin van elke oefening een samenvatting te geven en de deelnemers te vragen wat ze zich kunnen herinneren van de vorige oefening, en om elke oefening af te sluiten met een discussie, omdat dit helpt voort te bouwen op wat ze geleerd hebben.

Opmerking

De oefeningen zijn ontwikkeld voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking die verbaal kunnen communiceren en simpele instructies begrijpen. Ze zijn ontworpen als groepssessies, maar ze kunnen aangepast worden voor gebruik met individuele personen, indien nodig. De oefeningen moeten mogelijks aangepast worden voor mensen met meer complexe leernoden door gebruik te maken van visueel of fysiek materiaal en rollenspellen.

Bij het aanpassen van de oefeningen, is het belangrijk om na te denken over de volgende vragen:

• Wat is de huidige situatie op gebied van kennis?
• Wat begrijpt hij over wat er momenteel in zijn leven gebeurt? Wat begrijpt hij over de toekomst?

Hoeveel meer kan hij geholpen worden om het te begrijpen? Welke ‘kennisbrokken’ kunnen, en zouden moeten, toegevoegd worden aan het huidige kader van kennis?